Eind 2017 verscheen bij Casterman 'Petzi et le volcan'. De naam Petzi zegt u misschien niets, maar Pol, Pel en Pingo doen dat zeker en vast wél. Voorlopig is er echter geen sprake van een Nederlandse vertaling voor het 41ste album in de reeks. Bijzonder jammer, want de stripfiguren duiken bij internetpolls steevast op als ‘eerst gelezen strip’ of ‘strip met de beste herinneringen’. Wie de albums bewaard heeft, geeft ze door aan zijn of haar kinderen en krijgt te horen dat Pol, Pel en Pingo ‘wel wat oubollig zijn, maar best cool’. Wat is het geheim van de inmiddels 61 jaar oude kinderstrip?
Kopenhagen, 1950. Het echtpaar Carla en Wilhelm Hansen. Zij schrijft verhalen, hij is reclametekenaar en illustrator. Op de foto lijkt zij op een strenge Annie M.G. Schmidt en hij zou hoofdonderwijzer op een plattelandsschool kunnen zijn. Carla Hansen komt met een rudimentair scenario voor een stripverhaal op de proppen. Met een beertje in de hoofdrol, een beer in een rode broek met witte noppen en met een blauw mutsje. Een strip met alleen maar dieren die zich min of meer als (aardige) mensen gedragen. Rasmus Klump is geboren. De strip verschijnt vanaf 1951 in een Kopenhaagse avondkrant en in 1952 verschijnt het eerste album, Rasmus Klump bigger skib.
In het Nederlands luidt die titel enkele jaren later eerst Pol wordt kapitein en later Pol bouwt een schip. De strip is een instant succes in Denemarken en bij uitbreiding in Scandinavië. Vanaf de jaren zestig begint de verovering van de rest van Europa. Uiteindelijk zal Rasmus Klump ofte Pol in achttien talen en vijfentwintig landen verschijnen en zijn er naar schatting twintig miljoen boekjes van verkocht.
Geen slechteriken
De reeks is opgehangen aan beertje Pol, maar eigenlijk is er geen echte hoofdfiguur in de strip. Pel de pelikaan en Pingo de pinguïn met rode strik spelen een nagenoeg evenwaardige rol. Er is de Admiraal, een pijprokende en immer induttende zeehond (soms verkeerdelijk als otter bestempeld) met een matrozenmuts en een tattoo op de robbenborst. Er is Schildje de schildpad, die samen met een kikker en een jonge papegaai plaatje voor plaatje zijn eigen kleine avonturen beleeft, los van het eigenlijke Pol-verhaal. Een achteloze en toch onbetaalbare extra in ieder verhaal.
Bovendien sluiten Pol en co voortdurend vriendschap met andere dieren die ze op hun reizen en avonturen ontmoeten: een aap verkleed als Sherlock Holmes, het slimste varken van de wereld, een zaagvis die hout zaagt voor de winter, Neptunus de koning der zeeën enzovoort. Nieuwe vriendschappen vormen de rode draad, ‘slechteriken’ komen Pol, Pel en Pingo gewoon niet tegen.
Een ander vast element is de Mary, de boot waarmee de helden de hele tijd rondvaren, op zoek naar de Noordpool bijvoorbeeld. Als ze die na enkele albums eindelijk bereiken, blijkt het doel van de lange reis ... ijsjes eten.Verder vinden Pol en de zijnen ook altijd en overal een excuus om pannenkoeken te bakken en te smullen. Ja, er wordt veel gesnoept in ‘Pol’. Een kniesoor zou kunnen zeggen dat dat slechts een zoethouder is om het gebrek aan karakter van de stripfiguren te maskeren.
Deus ex pelicanus
Want, om eerlijk te zijn: de scenario’s van Pol stellen niet veel voor. Meer nog, ze hangen als los zand aan elkaar. Een album ‘begint’ gewoon, zonder aanloop of situering. Neem album 10, Pol als duiker, dat als volgt begint:“Help! Wat gebeurt er? Niets aan de hand. We zijn alleen maar tegen dit eiland aangevaren ... en het staat niet eens op onze kaart!”
Van de hak op de tak, geen touw aan vast te knopen, een totaal gebrek aan logica: maar al die eenvoud is geen bezwaar. Integendeel, het maakt deel uit van de charme van de stripreeks. ‘Pol’ drijft dan ook vooral op de ongebreidelde vindingrijkheid die uit de verhaaltjes spreekt.
Een voorbeeld: in Pol op de boerderij maakt Pol plantgaten voor aardappelen. Een vervelende klus, behalve als je het zoals Pol met stelten doet. Je moet er maar opkomen! In het al geciteerde verhaal Pol als duiker komt het gezelschap dan weer op een kermis terecht. Ze maken het kermispubliek aan het lachen door de (slapende) Admiraal het ene moment voor te stellen als “de grootste dwerg ter wereld”, en iets later als “de kleinste reus”. Zalig.
Ook al was Carla Hansen al 44 toen ze Pol bedacht, ze wist haar kinderfantasie moeiteloos weer tot leven te brengen.Van logica trok ze zich, net zoals Pol, weinig aan. Wilhelm Hansen was 51 toen hij Pol begon te tekenen, toch had hij meteen de juiste vorm te pakken, die bij kinderen aansloeg en nooit meer zou veranderen. Pol kreeg immers nooit een nieuw hip jasje. De beer met rode broek is in 2018 nog precies hetzelfde als in 1951.
Nog een paar woorden om Pol te beschrijven: onbevangen, fris, naïef. Het is een aandoenlijke strip zonder pretentie, ook zonder grafische pretentie. Bevinden de vrienden zich in nood, dan is er altijd wel hulp te vinden in de bek van Pel: een hamer, een roer, een touw, een ladder, noem maar op. Handig, zo’n pelikaan aan boord. En wat in het ene album gebeurt, is in het volgende alweer vergeten. Zo kun je als maker altijd alle kanten uit. Ook praktisch.
Tekstballonnen
De tekeningen vanWilhelm Hansen vallen onder de noemer ‘schattig’. Veel dynamiek zit er niet in. Maar ook dat is weer deel van de charme. Opvallend zijn vooral de met zwarte lijnen afgeronde hoeken van de platen, net als de uit-vergrote platen die tussendoor opduiken, als bijkomend rustpunt voor een toch al erg gezapig verteltempo. Maar het merkwaardigste – misschien zelfs volstrekt unieke – aan Pol zijn de ‘kletskopjes’.
Die term werd bedacht door een recensent van de Volkskrant. Terwijl de overgrote meerderheid van strips met tekstballonnen werkt, maken oude(rwetse) beeldverhalen vaak gebruik van ‘onderteksten’. Denk aan Heer Bommel en Tom Poes van Marten Toonder. Hansen vond echter nog een derde weg. In elk plaatje van Pol komt slechts één personage aan het woord (een enkele uitzondering daargelaten).
Om de jonge lezer duidelijk te maken wie nu precies spreekt, staat bij de tekst onder de plaat een miniatuurkopje van het dier dat aan het woord is: een beertje, een zeehond, een pelikaan. Een kletskopje dus: geniaal in zijn eenvoud. Maar wel wennen voor wie nooit anders dan tekstballonnen heeft geweten. In de heruitgaven van het nieuwe millennium verving Casterman de ‘kletskopjes’ echter door ‘ordinaire’ tekstballonnen. Zonde.
Heb je nog oude albums van Pol liggen? Bewaar ze, en koester ze. Niet omdat ze plots veel geld waard zijn, maar omdat je ze nog zo moeilijk kunt vinden, zelfs tweedehands.
De tintelende tussentitel
Ook voor de titels van de verhalen hield het echtpaar Hansen het simpel. Geen alliteraties zoals bij Suske en Wiske of woordspelingen zoals bij De Kiekeboes maar rechttoe, rechtaan titels die het verhaal omschrijven zoals een kind dat zou doen: Pol vindt een schat, Pol wordt koning, Pol en zijn broertje ... Ze zijn nog het meest te vergelijken met de Tiny-boeken: Tiny op de boerderij, Tiny in de bergen, Tiny krijgt een fiets ...
Al in 1965 vonden Carla en Wilhelm Hansen het echter welletjes. Hun pensioen lonkte en Rasmus Klump werd stopgezet. De strip daarentegen – intussen uitgegroeid tot een ware goudmijn – liep gewoon voort. Een bekend verhaal: andere scenaristen gingen avonturen bedenken, andere tekenaars toverden Pol uit hun potlood tevoorschijn. We kennen hun namen (Norgaard, Rasmussen, Suneson, Olsen ...) maar ze zijn niet belangrijk. De albums bleven verschijnen onder de merknaam Hansen.
In 1980 verscheen het laatste album van de ‘reguliere’ reeks, in het Deens Rasmus Klump bygger radiostation geheten, in het Frans Radio-Petzi. Het is niet duidelijk hoe dat album in het Nederlands is vertaald. De nummering van de Nederlandstalige uitgaven komt dan al niet meer overeen met de Franse reeks, waaruit Pol wordt vertaald. Er verschijnen nog vijf albums met gags en korte verhalen, die niet allemaal in het Nederlands verschijnen, net als themaboekjes voor onder meer Kerstmis.
Maar kijk, in 2005 komt een gloednieuw album boven water, dat Carla Hansen zelf nog zou hebben bedacht, maar niet afgewerkt: Pol in China. Daarin reist het beertje per luchtballon, duikboot en schip naar het Verre Oosten, waar goedaardige draken en meerminnen Pol en zijn vriendjes opwachten.
Polprullaria
In 2007 werd uitgeverij Carlsen – die de Deense Pol tot dan had uitgegeven – overgenomen door de groep Egmont. In Denemarken verschijnen sindsdien geen nieuwe verhalen meer. De nieuwe eigenaar richt zich vooral op mer- chandising. Rasmus Klump op boekentassen,T-shirts, het hele gamma. En niet goedkoop, oh nee. In het Tivoli-pretpark in Kopenhagen kun je alle figuren uit de Deense Pol ontmoeten, je kunt gaan eten in een Rasmus Klump-restaurantketen en er verschijnen luisterboeken, tekenfilmpjes ... Buiten Denemarken blijven na de overname Pol-albums verschijnen, zij het op een traag ritme. In het Nederlands verschijnen nog Pol en het luchtschip en Pol en de inktvis.
Hopelijk bedenkt Casterman zich alsnog en verschijnt ook nummer 41 – van tekenaar Thierry Capezzone en scenarist Per Sanderhage – in het Nederlands. Maar dan liefst voor minder dan de 12 euro die je moet neertellen voor Petzi et le volcan.
Een goede raad, tot slot: heb je nog oude albums van Pol liggen? Bewaar ze, en koester ze. Niet omdat ze plots veel geld waard zijn, maar omdat je ze nog zo moeilijk kunt vinden, zelfs tweedehands. En om uit te zoeken of een beer met een rode broek ook een derde generatie lezertjes nog weet te bekoren.
