Groot nieuws in alle kranten begin januari. Kuifje, die zijn tachtigste verjaardag vierde, is een homo. Aldus de Britse schrijver-journalist Matthew Parris in The Times. Toon Horsten denkt er het zijne van.
Hij is er tachtig jaar voor moeten worden, maar sinds woensdag 7 januari 2009 weten we het zeker. Kuifje is een homo. Hij valt op mannen. Een vrouw? Dan kijkt Kuifje even de andere kant op.
Om tot dat inzicht te komen, hadden we Matthew Parris nodig, een Engelse conservatief, geboren in Zuid-Afrika, voormalig parlementslid voor de partij van Margaret Thatcher, reisschrijver en thans columnist voor The Times. In een van zijn stukjes in de krant ontplooide hij ooit zijn eigen seksuele geaardheid. Hij was voor de venten en heel Engeland mocht dat weten. Nu ontvouwde hij in zijn krant ook de seksuele voorkeur van anderen. Kuifje, om te beginnen. Maar die niet alleen: Kapitein Haddock, Jansen en Janssen, en Rastapopoulos zouden het leven ook door een roze bril bekijken. Allemaal jeanetten, volgens Parris toch. Het enige echt onversneden heteroseksueel personage in de strip is naar zijn oordeel Bobbie, de trouwe viervoeter die bij gelegenheid wél achter de wijven aangaat.
Parris vertrekt daarbij vooral vanuit de vaststelling dat er in de wereld van Kuifje amper vrouwen rondlopen – een zingende kleerkast met loeten als Bianca Castafiore of Peggy Alcazar, het manwijf met krulspelden in het haar dat getrouwd is met Generaal Alcazar, niet te na gesproken. Een wereld van mannen, vindt Parris. Een homowereld.
Bianca Castafiore, een van de weinige vrouwen in Kuifje, haalde de cover van een boek over opera. Een erg goed boek, bovendien, van een onbekend schrijver waarachter Elmer Schönberger en Willem Jan Otten bleken schuil te gaan. (Collectie NHVP)
‘Et alors?‘, zijn wij dan geneigd te denken. Om dan nog iets te zeggen over the eye of the beholder. Waar we dan meteen aan zouden toevoegen dat Kuifje zich er bij uitstek toe leent om er vanalles op te projecteren. Kuifje is een held van de meest kleurloze soort, een leeg vat dat omringd wordt door kleurrijke personages. Zoals pakweg Mickey Mouse dat ook is. Een personage dat zo kleurloos is dat elke lezer er zich probleemloos mee kan identificeren. Ook een conservatieve, homoseksuele ex-MP die stukjes voor The Times schrijft.
Uiteraard kan je ‘Kuifje’ bezwaarlijk een vrouwvriendelijke strip noemen.
Uiteraard kan je ‘Kuifje’ bezwaarlijk een vrouwvriendelijke strip noemen. Dat had vooral met de tijdsgeest te maken. En met de vrij conservatieve achtergrond van Hergé. Kuifje debuteerde niet voor niets in de jongerenbijlage van de Brusselse krant Le XXième siècle, geleid door de reactionaire pater Norbert Wallez. Toen uitgever Raymond Leblanc na de Tweede Wereldoorlog de stevig verbrande Hergé in huis haalde om met hem het weekblad Kuifje op te starten, veranderde er weinig. Tibet, die voor het weekblad decennialang strips als ‘Rik Ringers’ en ‘Chick Bill’ zou tekenen, vertelde in Stripgids 5 nog: “Hergé is mismeesterd door de pastoors, die zich vrijwel zijn hele leven in zijn directe omgeving bevonden. Onrechtstreeks heb ik, langs Hergé, ook mijn hele leven onder die dictatuur gewerkt. Rik Ringers mocht niet vloeken, de helden zijn welopgevoed, er komen amper vrouwen voor…”
Jean Graton, die voor Kuifje twintig jaar lang Michel Vaillant tekende, bevestigde dat niet veel later. “Het behoorde tot de policy van de uitgever dat vrouwen in Kuifje braaf moesten zijn. Dat kwam van de superior van het Kardinaal Mercier College in Eigenbrakel, die deel uitmaakte van de raad van bestuur van uitgeverij Le Lombard. Via de directie werd ons opgelegd vrouwen zonder korte rokken te tekenen, en niet te sexy. Kinderen zouden het kunnen lezen!”, aldus Graton. Ook Willy Vandersteen ondervond het. In de ‘Suske en Wiske’-verhalen voor Kuifje mocht hij Tante Sidonia niet opvoeren van Hergé. Suske en Wiske woonden plots bij Lambik.
Ook commerciële motieven speelden mee. Een vreemde coalitie van conservatieve katholieken en communisten had er in 1949 mee voor gezorgd dat in Frankrijk een wet werd gestemd die strikte morele codes oplegde aan kinderboeken, waartoe ook strips werden gerekend. Een beetje uitgever die zijn mogelijkheden op de Franse markt niet al te zeer wou inperken, hield daar best rekening mee. Op de Amerikaanse markt was het trouwens niet anders. Een senaatscommissie boog zich daar begin jaren ’50 over de verderfelijke invloed van strips, waarna de Comics Code werd ingesteld, die de inhoud van strips zeer strikt reguleerde. Een code die door de sector zelf werd opgesteld (en gefinancierd) om te voorkomen dat de overheid zou ingrijpen.
Begijnen
… toen ze de begijnen met terugwerkende kracht uitriepen tot voorlopers van het feminisme.
Dat de relaties tussen de personages in ‘Kuifje’ geen vanzelfsprekend karakter hebben, spreekt voor zich. Dat geldt overigens voor nagenoeg alle strips uit die tijd. Misschien maakt dat er ook net de charme van uit. Is het belangrijk hoe het nu precies zit tussen Blake en Mortimer? Tussen Alex en Enak? Of tussen Bob Morane en Bill? Of dichter bij huis: het is de meest vanzelfsprekende zaak dat Sidonia, Lambik, Jerom, Suske en Wiske in hetzelfde huis wonen. Een samengesteld gezin toen daar nog geen sprake van was, dat in steeds wisselende bezettingen de wereld rondtrekt en avonturen beleeft. Niemand die er zich vragen bij stelde. Of stelt.
En gelukkig maar. Van Kuifje nu een homo of (eens in de zoveel tijd prijs) een racist maken, vertoont verwantschap met wat de feministes jaren geleden deden, toen ze de begijnen – toch vooral een religieuze beweging – met terugwerkende kracht uitriepen tot voorlopers van het feminisme.
Parris heeft alles bij elkaar een amusant stukje geschreven, The Times kan zichzelf op de borst slaan, want er is een originele invalshoek gevonden om de tachtigste verjaardag van Kuifje aan te kondigen. En terwijl het bericht de wereld rondgaat, haalt de boer zijn schouders op. En ploegt voort.
Dit stuk verscheen in kortere versie op vrijdag 9 januari 2009 in de krant De Morgen.
